Citizenfour

Kijk je ogen uit.

€9,99 per maand na proefperiode. Altijd opzegbaar.

Zes jaar geleden wist iedereen plotseling wie Edward Snowden was: met zijn onthullingen over de afluister- en aftappraktijken van de NSA heeft hij flink wat stof doen opwaaien. In Citizenfour vertelde hij voor het eerst zijn verhaal, in het geheim, vanuit een hotelkamer in Hong Kong.

Movies That Matter-artistiek directeur Dirk van der Straaten deelt 'Citizenfour'

Intrigerende paranoiathriller

Steeds vaker lezen we nieuwsberichten over privacyschending en uitgelekte data. Zo bleek afgelopen zomer dat Google meeluisterde met mensen die gesprekken voerden met slimme Google-assistants, en zagen we de laatste jaren allerlei privéfoto’s van bekenden voorbijkomen doordat iCloud-accounts massaal werden gehackt. Eigenlijk weet je dus nooit zeker hoe veilig je foto’s, Whatsapp-gesprekken en zelfs de gesprekken die je thuis voert, zijn - totdat iemand uit het wereldje zelf aan de bel trekt. De allereerste die dat op grote schaal deed, was Edward Snowden.

In januari 2013 begint filmmaakster Laura Poitras gecodeerde berichten te ontvangen van een anonieme bron die zich 'citizenfour' noemt. Hij heeft belangrijke informatie die hij wil lekken. Een half jaar later ontmoet Poitras hem in een hotel in Hongkong: Edward Snowden, de man die de wereld liet weten dat geheime diensten als de NSA op grote schaal berichten en gesprekken onderscheppen van burgers..

Poitras is samen met verslaggever Glenn Greenwald de eerste die Snowdens onthullingen te horen krijgt. Ze is door hem uitgekozen vanwege haar eerdere films over de Irakoorlog en het gevangenenkamp Guantánamo Bay, die haar voor de Amerikaanse overheid tot verdacht persoon maakten. En terwijl Greenwald, die op dat moment voor de Britse krant The Guardian werkt, in razend tempo spraakmakende artikelen publiceert op basis van Snowdens informatie en daarmee zelf een beroemdheid wordt, houdt Poitras zich op de achtergrond. Ze filmt.

Het resultaat daarvan is Citizenfour. Dichter op het wereldnieuws kun je niet komen: Poitras is niet alleen bij de eerste, ultrageheimzinnige ontmoeting met Snowden, ze legt ook de wervelwind aan gebeurtenissen in de daaropvolgende dagen vast: allemaal vanuit een doodgewone hotelkamer, die de klokkenluider uiteindelijk halsoverkop moet ontvluchten.

Behalve een heldere uiteenzetting over de onwettige afluisterpraktijken van inlichtingendiensten (ook voor wie het NSA-schandaal destijds gevolgd heeft, blijft het schokkend) biedt Citizenfour inzicht in de beweegredenen van Snowden: een kalme, bleke 29-jarige, die zich goed realiseert welke risico's hij loopt. Hoewel hij aangeeft liever niet op de voorgrond te treden, kan Poitras niet om zijn persoonlijke verhaal heen. Het is fascinerend te zien hoe rustig en goed voorbereid hij is. Pas als blijkt dat zijn vriendin wordt ondervraagd, verschijnen er rode vlekken in zijn gezicht.

Voortdurend ligt ontmaskering op de loer. Snowden, van meet af aan van plan zich bekend te maken, doet dat het liefst op eigen voorwaarden en pas wanneer hij zijn materiaal aan de juiste personen heeft kunnen afgeven. Vandaar dat hij die eerste dagen maatregelen neemt om spionage te voorkomen, al blijkt dat niet makkelijk: haast laconiek legt hij uit dat vrijwel elke vorm van informatieoverdracht, overal, kan worden afgeluisterd of onderschept.

De onderkoelde spanning maakt Citizenfour, winnaar van een Oscar voor beste documentaire, tot een intrigerende paranoiathriller. Daarbij weerstaat Poitras de verleiding Snowden op een voetstuk te plaatsen. Ze sprak meerdere klokkenluiders (onder wie oud NSA-medewerker William Binney) en onderbouwt haar betoog zorgvuldig. Niet voor niets noemt ze Citizenfour, na My Country, My Country (2006, genomineerd voor een Oscar) en The Oath (2010), het derde deel in een trilogie over Amerika na de aanslagen van 11 september 2001. De film vertelt een breder verhaal over de macht en reikwijdte van overheidsinstanties sinds het begin van de oorlog tegen terrorisme.

Toch zijn het vooral de details die bijblijven: de uiterlijk onbewogen Greenwald die door de stress een pen doormidden breekt, Snowden die vanaf zijn hotelbed het nieuws volgt. Rustige, simpele observaties, die de boodschap des te harder laten binnenkomen. Zonder sensatiezucht maakte Poitras een van de meest verontrustende documentaires van deze tijd.

Film in feiten

  • Regisseur Laura Poitras vloog na de opnames naar Duitsland om daar direct de film te kunnen editen voordat de FBI haar harde schijven in beslag zou kunnen nemen.

  • Dankzij de onthullingen van Snowden werd er wetgeving ontwikkeld die de NSA aan banden legde. Daarvoor heeft Snowden wel zijn vrijheid moeten opofferen: inmiddels woont hij al zes jaar als banneling in Moskou.

  • Benieuwd geworden naar de persoon achter ‘Citizenfour’? In september publiceerde Snowden zijn autobiografie Onuitwisbaar. En zoals te verwachten, leverde ook deze publicatie hem talloze problemen met de Amerikaanse overheid en inlichtingendienst op…

“We are building the biggest weapon for oppression in the history of mankind.”

Edward Snowden (Citizenfour)

Kijk je ogen uit.

€9,99 per maand na proefperiode. Altijd opzegbaar.