Bloody Sunday

Hoe echt kan film lijken? In Bloody Sunday, Paul Greengrass' reconstructie van de bloedige zondag op 30 januari 1972 in het Noord-Ierse Londonderry, wordt geschiedenis fictie. De bioscoopbezoeker waant zich midden in het gevecht tussen het Britse leger en katholieke demonstranten.

De wanhoop is van de gezichten van de soldaten af te lezen, net als de trots en later de paniek bij de demonstranten. In een flits begeven militairen zich naar de frontlinie. Ze openen het vuur. Een jongen wordt beschoten terwijl hij zwaargewond op de grond ligt. Een andere man zwaait met een witte zakdoek, alvorens kogels hem doorzeven. Even later is het stil. Veertien doden liggen er op straat, van wie zes jongens van zeventien jaar. Baldadige, opgefokte jongens. Maar ook onoplettende types, die amper wisten waarom ze daar waren. Greengrass' film is een poging greep te krijgen op deze gitzwarte pagina uit de geschiedenis van Noord-Ierland. Hoe kon het zover komen? En: is het waar dat de slachtpartij niet was te voorkomen, zoals van officiële kant altijd is volgehouden?

De antwoorden hierop zoekt de regisseur met een inkijk in beide kampen. Greengrass, ook verantwoordelijk voor het scenario, toont uitgebreid de voorbereidingen op de dag. Gedoseerd, zonder de complexiteit van de geschiedenis geweld aan te doen, ontvouwt hij de visies. Het leger krijgt de opdracht elk opstootje in de kiem te smoren. De bewoners van Londonderry beslissen, op hun beurt, collectief in opstand te komen tegen de wet die het mogelijk maakt katholieken op te sluiten die louter van een IRA-lidmaatschap worden verdacht. Zij zullen op 30 januari, ondanks een officieel verbod, een mars lopen.

De oorspronkelijk voor televisie gemaakte film - een combinatie van kitchen sink drama en een nagespeelde nieuwsreportage - bracht in Groot-Brittannië nogal wat opschudding teweeg. De première viel samen met het moment waarop bekend werd dat het officiële overheidsonderzoek (kosten: 150 miljoen euro) naar de gebeurtenissen vele jaren zou gaan duren. Waarom al die moeite, vroegen populaire kranten zich af, als er al een film is die laat zien wat er achter de schermen plaatsvond.

De bijzondere kwaliteit van Bloody Sunday is de wijze waarop Greengrass de ervaringen en visies van de twee vijandelijke kampen samensmelt. James Nesbitt (van de tv-serie Cold Feet) maakt van de leider van het katholieke protest - een protestantse sociaal-democraat - een principiële man, wiens optimistische gemoed bevriest op het moment dat de zaak uit de hand loopt. Ook het leger krijgt van Greengrass een menselijk gezicht; de beslissing met scherp op de demonstranten te schieten wordt ingegeven door onwetendheid en miscommunicatie, en niet door agressie. Dat het leger, achteraf bekeken, onnodig veertien dodelijke slachtoffers maakte, staat voor de Engelsman Greengrass wél vast. In die zin corrigeert hij de officiële geschiedschrijving resoluut.

Het sterkste punt van de film (in Berlijn bekroond met een Gouden Beer) is dat zoiets abstracts als het onafwendbare noodlot bijna tastbaar wordt. Het moest wel misgaan, die dag. Veertien mannen werden geveld door legerkogels, maar hun ware doodsoorzaak wortelt in de halsstarrige weigering van de diverse partijen om de eigen dogma's opzij te zetten en gewoon eens te luisteren naar wat anderen te zeggen hebben.