Breaking the Waves

Aan buitenstaanders is geen behoefte, dus waarom zou Bess trouwen met die ruige Jan, die werkt op een booreiland, en een vreemdeling is? Omdat Bess van Jan houdt, meer reden is er niet. En, zoals elk mens van God een talent heeft gekregen, bezit Bess de gave van de liefde. De onvoorwaardelijke liefde, de liefde die tot lijden leidt, de liefde van de overgave, de liefde van het offer, desnoods de liefde van de zelfdestructie - als dat niet zo'n negatief begrip zou zijn.

In het dorpje van Bess McNeill, aan de Schotse kust, heeft de kerk geen klokken. Want, meent de streng Calvinistische geloofsgemeenschap, klokken worden door mensen gemaakt en behoren niet tot Gods werk. Hoe soberder het leven, hoe dichter bij God. En hoe hechter de gemeenschap, hoe minder het aangetast wordt door het Kwaad.

Breaking the Waves gaat over liefde zonder grenzen. Het verhaal zou je niet moeten lezen, want dat is in letters (maar geloof niet in de letters) een sentimenteel melodrama, dat slechts lijkt te passen in de reeks verpleegstersromannetje die je niet in de boekhandel maar bij de sigarenboer koopt. Hoe Bess aan haar Jan komt, wordt niet verteld. Maar hij is er en Bess, de onschuldige naïeve maagd, trouwt met hem. Het bloed moet ze bij de eerste penetratie van haar bruidsdjurk afvegen. Later, in bed, kan ze alleen maar 'Dank je' zeggen, alsof de huwelijksdaad een gift van God zelf is.

Na de wittebroodsweken moet Jan weer olieboren en Bess wacht smachtend bij de kille telefooncel aan de winderige weg, tot hij belt. Ze smeekt God dat Jan weer komt. Haar gebed wordt verhoord, maar meteen voelt Bess zich schuldig voor haar ongeduld. Had ze maar afgewacht, want de Jan die zij zo nodig moest hebben is na een ongeluk op het booreiland volledig verlamd. Dan is er voor Bess nog maar één wens: dat Jan beter wordt. Jan zelf geeft net als de doktoren de hoop op, ziet Bess lijden en vraagt haar met andere mannen naar bed te gaan en hem dan te vertellen hoe het was. Een onmogelijk verzoek, maar in haar grenzeloze liefde voldoet Bess eraan, en gaat daarin steeds verder..

De verwikkelingen die volgen werken bijna als een parodie op een melodrama. Maar een verhaal is ook maar een verhaal. Het is nu juist de kunst van Lars von Trier dat hij het zakdoekengegeven verheft tot een aangrijpende verkenning op het gevaarlijke terrein van de emotie. Zich binnen het melodramatische genre houdend, doet hij een gewaagde poging om de grenzen van emoties af te tasten.

De eerste afwijking is om het verhaal niet in statische, eventueel breed vloeiende beelden te ontvouwen, zoals past in een melodrama, maar alles (onder leiding van Robby Müller) op te nemen met handcamera's, waardoor de ingebedde romantiek een voor het genre ongewoon realistische lading krijgt, als een reportage voor reality-tv. De aardse ruigheid van het landschap, de strengheid van het calvinistische leven en de bovennatuurlijke gesprekken van Bess met God worden een eenheid, waarin realisme en surrealisme, kitsch en diepgaande waarheid op eenzelfde niveau liggen. De hoofdstukken waarin de film is ingedeeld, worden aan elkaar gelijmd met vreemde ansichtkaarten: de beelden 'zoals God het landschap ziet' (aldus Von Trier).

Ook het geloof zelf is een bijzonder element in Breaking the Waves. Binnen een zeer calvinistische omstandigheid is het een zeer katholieke film. Christus wordt in Bess opnieuw gekruisigd. Zodra je het zegt, heb je de neiging je hoofd af te wenden, maar als je de film ziet, met die schitterende rol van de Engelse actrice Emily Watson als de vleesgeworden vrouw die emoties en daden stelt tegenover de woorden van de dominees, raak je verloren en overmand door emoties, zodat je gelooft wat er aan het eind van het sprookje geschiedt: de kerkklokken luiden.