Des Hommes et des Dieux

De Franse Oscar-inzending Des hommes et des dieux begint als een film waarvan het Vaticaan zou kunnen zeggen: hè hè, goed dat deze kant óók eens wordt getoond. Model-monniken zijn het, de Trappisten-broeders in het klooster in het afgelegen Algerijnse Atlasgebergte. Midden jaren negentig staan ze de arme en ongeletterde dorpsbewoners bij, zonder die nu direct van hun moslimgeloof af te willen brengen. Vriendelijke mannen op leeftijd, die deelnemen aan dorpsfestiviteiten, vaderlijk advies bieden, schoeisel uitdelen en de rol van dorpsarts uitoefenen. Decennia lang verblijven ze er al, levend van het land en vredig optrekkend met omwonenden. Dit alles verandert wanneer het geweld dat het land verscheurt oprukt en de regio bereikt: de fundamentalistische moslimbeweging die een strijd uitvecht met het Algerijnse leger, waarbij niet op een burgerslachtoffer meer of minder wordt gekeken.

Het in Cannes met de Grand Prix bekroonde (na de Palm de meest prestigieuze prijs) Des hommes et des dieux van de Fransman Xavier Beauvois (Nord, Le petit lieutenant) is een schoolvoorbeeld van hoe je als regisseur (en scenarist) grip kunt houden zonder allerlei dramatische kunstgrepen toe te passen. Beavois vraagt eerst rust van de kijker, en schroomt niet om kalm te getuigen van de routine van het monnikenbestaan – van de liturgie tot het onderhoud van de moestuin. Beelden die door het verfijnde spel van zijn acteurs soms al van grote schoonheid zijn, maar iets verder in Des hommes et des dieux aan betekenis winnen, zodra de dood zich – ernstig versneld – aankondigt.

Wat eerst nog zo tijdloos en sereen leek, en losgezongen van de moderne maatschappij, toont zich nu van een andere zijde. Beavois nam zich voor om met zijn verfilming van het waar gebeurde verhaal van zeven ontvoerde en omgebrachte monniken geen antwoorden te bieden die er (nog) niet zijn. Wie er uiteindelijk schuldig is aan hun dood blijft ongewis – wellicht de fundamentalisten, wellicht het leger, wellicht beide.

Het opmerkelijke is dat Beauvois, bij het openlaten van die schuldvraag, de aandacht vestigt op allerlei kleinere, evenzeer onbeantwoorde vragen. De standvastigheid van de monniken – die niet wijken voor dreiging, legerprotectie afwijzen en ook gewonde fundamentalisten oplappen – dwingt bewondering af. Maar toch: waar gaat verantwoordelijkheidsgevoel over in paternalisme? Of roeping en opoffering in martelaarschap en groepsdwang – hoe mild ook uitgeoefend? Eensgezind zijn de mannen niet, maar zeg maar eens nee, wanneer je broeders stellen dat repatriëring naar Frankrijk gelijkstaat aan het verlaten van God.

‘Jullie dood zal uiteindelijk geëxploiteerd worden’, laat Beauvois iemand de monniken waarschuwen, waarmee hij ook handig lijkt te verwijzen naar zijn eigen verfilming.

Dan is Des hommes et des dieux in elk geval exploitatie op niveau: de diepe boodschap van vrede die de film meedraagt is verre van dweperig. Ontroering is er op een schaars moment, wanneer een van de monniken een paar flessen wijn opentrekt en Tjaikovski’s Zwanenmeer opzet – en zo voor één keer breekt met de sobere leefwijze. Ongemakkelijke ontroering, in het zicht van de dood.