Return To Homs

Return to Homs, de openingsfilm van het IDFA 2013, documenteert van zeer nabij de bewapening van opstandelingen in Homs, de op twee na grootste stad van het land. Wat begint met samenscholingen en protestmarsen, gaat na beschietingen door het Syrische leger over in een grimmig straat-tot-straatgevecht. Geleidelijk verandert Homs in een aan puin geschoten spookstad, waar plukjes ingesloten rebellen wanhopig verzet bieden tegen tanks en sluipschutters. Dat ze de toekomstige leider van de stadsmilitie tegenover zich hebben, kunnen de Syrische filmmakers Talal Derki (regisseur) en Orwa Nyrabia (producent en cameraman) niet weten, wanneer ze in 2011 de keeper van het Syrische nationale jeugdvoetbalelftal benaderen voor hun documentaire.

De 19-jarige Basset al-Sarout uit het voetbalgekke Homs is een lokale held en zingt klaag- en strijdliederen bij de demonstraties tegen het regime. Type gladde jongen, met z'n iets te strakke Adidasshirtjes en golvend haar, genietend van zijn prominente rol als menigte-opzweper. De filmmakers buiten het uit: als Basset snoeft dat hij de op een na beste keeper van Azië is, zien we hem tijdens een oefenpartijtje eerst uitsloverig-atletisch een bal gooien, met koprol, om vervolgens een lullig balletje door zijn handen het doel in te laten glippen. Grappig. En het bevestigt wat we al dachten: praatjesmaker. Later in de film leren we die Basset opnieuw kennen, nu met granaatwerper en machinegeweer. Onverzettelijk, dapper, voortdurend zijn leven riskerend in de strijd, terwijl familie en vrienden wegvallen. Als hij oververmoeid en gewond weer een lied inzet, over de troost van het martelaarschap, klinkt zijn pijn door in elk gezongen woord.

“Vandaag heb ik gehoord dat Basset benoemd is tot veldcommandant van álle rebellentroepen in Homs”, zegt regisseur Derki (toen 36), een week voor hij afreist naar Amsterdam om de première van zijn film bij te wonen. In Syrië werkte hij tevens als videoverslaggever voor Reuters en CNN. Toen ze hem net ontmoetten, zong Basset nog pacifistische liederen, memoreert producent Nyrabia (destijds 35). De jongen blijkt een uitzonderlijk bekwaam guerrillastrijder. “Iets wat we onmogelijk konden voorspellen.”

Voor Return to Homs bezochten de filmmakers gedurende drie jaar af en aan de belegerde stad, tot in de lente van 2013. Nyrabia, die bekendheid geniet als medeoprichter van het (noodgedwongen) reizende Syrische documentairefestival Dox Box, werd in 2012 enige tijd vastgezet door de geheime dienst. “Omdat we geen cameraman konden vinden die naar Homs durfde, ben ik zelf maar gaan filmen. Het rebellenleger hielp ons de stad binnenkomen, wat soms zeer gevaarlijk was. Eenmaal ter plekke troffen we meerdere mensen met camera's die ons wel wilden helpen.”

Sinds de opnamen is het leven in Homs enkel verslechterd. “Er zitten vierduizend mensen vast, onder wie vijfentwintighonderd ouderen, vrouwen en kinderen. Die dreigen te sterven aan honger en ziektes.” Meerdere cameralieden die het IDFA-publiek deze editie voorzien van Syrische oorlogsbeeld zijn omgekomen of verdwenen in de kerkers van Bashar al-Assad. Tegenwoordig mikt het leger eerst op de man met de camera. En als ze je arresteren, laten ze je minder snel vrij dan de strijders.” Basset is gewond geraakt door granaatscherven en heeft onlangs een broer, een oom en een neef verloren. Hij zingt nog wel. “Laatst heeft hij wat nieuwe liederen gecomponeerd voor zijn strijdmakkers.”

Nyrabia is trots op hun documentaire, maar hij is ook teleurgesteld. “Die teleurstelling zit in de film. Je ziet jonge Syriërs die nu al bijna vier jaar filmpjes van de ellende op internet zetten. We filmen een dode en nog een en nog een, maar er verandert niks. Na een tijdje wordt dat filmen dus absurd.” Toch heeft het filmen wel bijgedragen aan de beeldvorming omtrent de situatie. “Wij waren aanvankelijk teleurgesteld toen Basset en zijn vrienden zich bewapenden. Maar als je de film ziet, begrijp je dat deze jongens geen keuze hebben. Ze vechten uit zelfverdediging.”, aldus de cameraman. Op een paar bebaarde strijders na zijn er in Return to Homs geen religieuze extremisten te zien. De meerderheid van de Syrische oppositie is dan ook gematigd, stellen de filmmakers. Regisseur Derki: “Alle niet-Syriërs aan wie ik de film laat zien, vragen zich af of het westerse publiek straks niet een verkeerd beeld krijgt, daar het woord martelaar zo vaak valt in Return to Homs. Maar in Syrië is dat een alledaags begrip: iemand die sterft voor een nobel doel noem je zo, een martelaar. Dat is niet iemand die dood wíl. Trouwens: bij het regime noemen ze hun doden óók martelaars.”

Basset is een gewone jongeman, benadrukt Nyrabia. “Wel moslim, geen fundamentalist. Natuurlijk roept iedereen in de film de hele tijd Allahu Akbar. Ik deed dat zelf ook als ik onder vuur lag. Dat is logisch gedrag op dat moment. Een Amerikaan die O, my God roept, refereert toch ook niet aan het Oude Testament?”