Catfish

Het is 2010 – liefde wordt in toenemende mate digitaal gefaciliteerd, maar bedrog ligt op de loer. Talloze geliefden, grappenmakers en sadisten verschuilen zich op zolders achter aliassen en voeren opgepoetste versies van zichzelf op. De makers van de documentaire Catfish onderzoeken in hun film de relatie die hun beste vriend Nev online opbouwt met ene Megan. Want met wie heeft Nev nou eigenlijk écht contact?

Zoals curator Jan Jaap van der Wal in zijn introductie terecht opmerkt vertelt de film zich ‘als een roman, want je wilt toch weten hoe het eindigt’. Ook op andere fronten is Catfish rijk aan elementen en details die je als script- of romanschrijver (of als cabaretier) bedacht zou willen hebben. De film lijkt in eerste instantie te gaan over de liefde die opbloeit tussen Nev en Megan. Maar gaandeweg begint Nev’s geloof in het multitalent (ze is model, danst, zingt, speelt cello, et cetera) te wankelen – verdacht goed zijn ze, die liedjes ze stuurt. Je moet wel bijna romanschrijver zijn wil je bedenken dat het afbrokkelen van Megans façade wordt ingeluid door een lied met de tergend symbolische titel ‘All downhill from here’.

Uiteindelijk blijkt de film over een andere persoon te gaan: Angela. Zoals het een goede literaire hoofdpersoon betaamt worden goed en kwaad in haar verenigd. Ze lijkt te vechten met de vraag of ze haar (gefnuikte) artistieke ambities moet blijven najagen, of dat ze moet berusten in haar lot en zich tevreden moet stellen met de betrekkelijke geborgenheid die haar al even intrigerende entourage biedt. Hoe misleidend haar acties ook zijn, nergens wordt ze kwaadaardig afgeschilderd: ‘It’s not malicious, it’s just sad.’

Ironisch genoeg zijn er na de verschijning van Catfish direct veel vraagtekens geplaatst bij de authenticiteit van de documentaire. De jongens die in hun film, en later ook in de gelijknamige tv-serie, de ondoorzichtigheid van internetcommunicatie aankaarten en de misleiders soms stevig de mantel uitvegen, vielen zelf ten prooi aan fact checkers en complotdenkers. Bestond er in 2008 bijvoorbeeld al wel zoiets als een like button? De makers zijn in ieder geval altijd blijven volhouden dat niets in hun film in scène is gezet.

Wie de analogie met de roman doortrekt, kan zich afvragen hoe relevant die vraag in deze context eigenlijk is. Natuurlijk, wie zijn film zonder voorbehoud voorziet van het stempel ‘documentaire’, wordt geacht heel dicht bij de feiten te blijven. Maar dat neemt – nog los van de vraag of Catfish al dan niet (deels) verzonnen is – niet weg dat de film het publiek heeft meegesleept en ontroerd. Talloze kijkers hebben ondanks het twijfelachtige statuut van de film hun scepsis opzij of op pauze gezet en zich verplaatst in de complexe en misschien zelfs beklagenswaardige positie van Angela.

Catfish toont aan hoezeer de hedendaagse realiteit verweven is geraakt met de virtuele realiteit van het internet, en laat de kijker reflecteren op de authenticiteit van digitale imago’s en verliefdheden. Hierdoor krijgt de individuele zoektocht van Nev en zijn vrienden een universeel karakter. Tussen de bedrijven door nodigt de film – zeer waarschijnlijk niet bewust – na te denken over de verhouding tussen feit en fictie. Is de oorspronkelijke emotie per se indringender of waardevoller dan fictionele emotie afkomstig uit een oprechte bron?

Catfish is meer dan alleen een boeiende kroniek van zijn tijd, gefilmd volgens het uit-de-losse-polsprincipe dat zo typisch was voor het begin van de eenentwintigste eeuw. Mocht de film inderdaad in scène zijn gezet, dan blijft hij met zijn intrigerende personages desondanks ook als fictioneel document fier overeind staan.

Veel hedendaagse televisiekijkers zullen reality tv inmiddels met kritische ogen bekijken. Hoeveel series bleken immers niet van begin tot einde gescript? Maar wat denk jij van deze documentaire? Is Catfish een hoax? Of is de realiteit die de film afbeeldt simpelweg stranger than fiction?