De Helaasheid der Dingen

Tijdens de opnames meenden de acteurs nog dat ze vooral een grappige film aan het maken waren. Of in elk geval grappiger dan wrang. Tot ze de beelden terugzagen. ‘Het was eigenlijk veel heftiger dan we ons gerealiseerd hadden’, zegt regisseur Felix van Groeningen (1978, Gent).

‘In de montage kun je dat doseren en balanceren, er een mooie lijn insteken. Bij een paar scènes voelden we ook op de set al wel: oeh, dit is emotioneel. De twee vechtscènes, vooral die waarin de vader zijn zoon aanvalt. Allez, dat voelde heel hard, dat kwam aan.’De Belgische Oscarinzending De helaasheid der dingen is gebaseerd op Dimitri Verhulsts autobiografische roman uit 2006, waarin de schrijver afrekent met zijn jeugd in het fictieve Vlaamse dorpje Reetveerdegem.

Het hoofdpersonage is een jongetje (in de film Gunther Strobbe geheten) dat opgroeit tussen een drankzuchtige vader en drie werkloze ‘nonkels’, en op latere leeftijd zelf in worsteling raakt met zijn aanstaande, maar ongewenste vaderschap. Van Groeningens verfilming zit vol hilarische beelden; scènes waarin de familie Strobbe bierwedstrijden wint, of collectief naaktwielrent. Maar even vaak verstomt de lach. De regisseur, die ook meeschreef aan het scenario: ‘In het boek zie je die andere kant van de vader niet zo vaak, dat zit er meer onder, maar ik wist van gesprekken met Dimitri wel dat het echt het geval was. Zijn vader heeft eens met een mes achter hem aangezeten. Het was zo iemand die kon switchen, die door de alcohol zo ineens iemand anders wordt.’

Schrijver Verhulst verklaarde al voor er één scène was opgenomen dat hij de film beter zou vinden dan het boek – om gezeur te voorkomen. Van Groeningen: ‘In het begin was hij heel enthousiast, maar daarna heeft hij er wel schrik van gekregen. Hij las dingen waar hij niet tevreden over was, maar tegelijk wilde hij zich niet opdringen. Hij panikeerde daar een beetje op en hij maakte de keuze een stap achteruit te doen, wat ongelooflijk genereus is. Alleen zag ik dat niet zo. Ik dacht: als we er genoeg over praten, en hij mij vertrouwt, dan komen we daar wel uit. Maar zo werkt het bij hem gewoon niet. Zoals dat het hoofdpersonage in de film later schrijver wordt, Dimitri wou dat niet. Voor hem komt dat te dichtbij bij wie hij nu is. Maar ik vond dat absoluut legitiem.

Dat is uiteindelijk ook wat maakt dat hij anders is geworden dan zijn familie. Dimitri was bang dat het te veel een van-zero-tot-hero verhaal zou worden, hij haat dat. Ik ben blij dat ik het wel zo heb gedaan.’ Verhulst zag de film voor het eerst bij hem thuis, samen met zijn vriendin. ‘We zijn naar daar gegaan, hebben een computer opgesteld en op play gedrukt en zijn weggegaan. Ik zei: bel ons als de film gedaan is en je wilt ons nog spreken. En anders zet je de computer maar buiten.’Van Groeningen lacht zijn kenmerkende hoge lachje. ‘Dat was serieus ja. Het is ook vreemd om iemand een film tonen die over zijn leven gaat, maar door onze ogen. Hij belde wel. We hebben twee flessen wijn opgedronken en een goed gesprek gevoerd.’ Verhulst vond de film, ook nadat hij deze gezien had, heel goed. ‘Hij heeft de voice-over nog een beetje onder handen genomen, ’m zeg maar Verhulstiaanst.

Daar ben ik blij mee. Voor mij is dat toch zijn zegen.’ Op verzoek van de schrijver hebben de karakters in de film, in tegenstelling tot in de roman, andere namen gekregen dan de echte familieleden. Verhulst heeft in interviews wel eens gezegd dat de liefde voor zijn familie, die volgens hem sterk uit het boek spreekt, door zijn familie niet als zodanig wordt herkend. ‘Die mensen worden er gewoon heel vaak op aangesproken’, zegt Van Groeningen, die vooraf geen contact met ze heeft gezocht. ‘Het was mijn taak ook niet om op zoek te gaan naar de waarheid. Mijn gesprekken met Dimitri hebben wel wat extra scènes doen ontstaan, die de vader-zoonrelatie in de film wat meer naar voren brengen, maar ik heb hem nooit gevraagd wat in zijn roman precies wel of niet waar is.’