Festen

Kijken naar Festen voelt op momenten alsof je ongevraagd de deleted scenes van een verknipt familiefeest krijgt opgedrongen. Geschoten door een oom die liever buiten beeld en buiten schot blijft te midden van de al te uitbundige sociale interactie. Je kent de familie in kwestie bovendien helemaal niet, dus je waant je een voyeur. De Deense oom in Festen laat niets aan zijn camera ontsnappen en schotelt je alle smerige familietrekjes en onthutsende ontboezemingen voor die de uiteindelijke feestvideoband niet zouden halen.

Als protagonist Christiaan, succesvol als restauranteigenaar in Parijs, arriveert op het landgoed van zijn vader, wordt al snel duidelijk dat er in de familie nog wat oude brandjes smeulen. Broer Michael, mislukt in de horeca, is aanvankelijk niet welkom op vaders zestigste verjaardag omdat hij tijdens een eerder feest serveersters heeft lastiggevallen. Oh, en hij liet ook de begrafenis van zijn zus die kort geleden zelfmoord pleegde aan zich voorbij gaan. Langzaam ontvouwen de schandalen en frustraties zich aan de kijker. Niet verwonderlijk dat Christiaan voortdurend een gekwelde trek rond zijn mond draagt, moeder al haar ongemak weglacht en zus Helene een labiele, hyperzenuwachtige indruk maakt.

Als Christian, zoals curator Adriaan van Dis het in zijn introductie beeldend verwoordt, vervolgens besluit enkele rijpe puisten uit knijpen, blijkt er achter het chique decorum – ‘bruine schoenen bij een smoking, mijn vader zal me vermoorden’ – sluimerend racisme en een misbruikverleden te schuilen. Ondertussen doet de ceremoniemeester amechtige pogingen om doormiddel van pianistische intermezzi, zang en dans de sfeer erin te houden.

Daar waar Christian het zwijgen doorbreekt, grijpt de schransende familie het fanatisme van de toast master dankbaar aan om zich niet te hoeven uitspreken over het dubieuze verleden van de verjarende staalmagnaat. De enkeling die wel in actie schiet deelt liever wat klappen uit aan Christian. Ze proberen hem het zwijgen op te leggen zodat ze tenminste rustig van hun kreeftsoepje en reerug kunnen blijven genieten. De lepels gaan netjes de geplamuurde glimlach weer in.

De realistische non-esthetiek van regisseur Thomas Vinterberg geeft Festen een extra dimensie. Die aanpak is geheel eigen aan de strenge voorschriften van de Dogme-beweging waarvan Festen in 1998 de eerste vrucht was. Vinterberg en collega-initiator Lars von Trier wilden de illusie uit hun films verbannen en de werkelijkheid omarmen. Het beeld komt van een digitale videocamera, geluid mocht volgens de beginselverklaring van Dogme alleen direct opgenomen worden (dus geen toegevoegde muziek en effecten achteraf), extra belichting was uit den boze en de camera moest te allen tijde in de hand gehouden worden.

De verzameling regels waaraan de regisseurs zich te houden hadden was zo streng dat er uiteindelijk nooit een Dogme-film verscheen die volkomen strikt in de leer was. Ook Vinterberg laat zich verontschuldigen: 'Ik beken dat ik eenmaal een zwart gordijn heb gebruikt om een raam af te dekken. Ik beken dat we een hotellobbybureau hebben gebouwd dat niet aanwezig was op de set. Ik beken dat een van de personages een mobiele telefoon gebruikte die niet van hemzelf was.' Niet in overeenstemming met welke regels dan ook, Christiaans onthullende toespraken lijken inderdaad echter, indringender en onontkoombaarder te worden door het schijnbare ontbreken van trucage en stilering.

Adriaan van Dis identificeerde zich met Christiaan, vergeleek zijn eigen familie met die van de protagonist, en werd daarbij wellicht een handje geholpen door de realistische, invoelbare vormgeving van Festen. ‘Ik maakte dus van andermans verhaal mijn verhaal, maar doen we dat allemaal niet?’