Fijne film, foute maker - het kijkers dilemma
Eens in de zoveel tijd komt er een nieuw geval aan het licht: een veelgeprezen filmmaker blijkt (mogelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag te hebben vertoond. Hoewel dit door een groot deel van de samenleving wordt afgekeurd, kan het nog lang duren tot een veroordeling of straf - wat ook lang niet altijd gebeurt. In de tussentijd heeft een maker soms groot naam gemaakt, prijzen gewonnen en nieuwe films uitgebracht. Hoe maak je in dit geval onderscheid tussen de films die je wel of niet meer kijkt?
Een genuanceerde middenweg vinden lijkt haast onmogelijk, waardoor de uitersten - alles cancelen of alles tolereren – al snel de overhand nemen. Een lastig dilemma voor de kijker waarbij er, volgens ons, niet één juiste aanpak is. Daarom lichten we een aantal vragen en perspectieven uit die je kunnen helpen om je eigen afweging te maken.
Het recht in eigen handen
“Vroeger konden dat soort dingen allemaal nog” - vaak wordt gezegd dat we tegenwoordig oversensitief zijn. Individuen maar ook bedrijven vermijden steeds vaker het risico om iemand tegen de borst te stoten. Zo ook binnen de film- en streamingwereld: het aanbod verandert nu filmplatforms er steeds vaker voor kiezen om trigger warnings toe te voegen, selectiever te programmeren of zelfs films helemaal niet meer te laten zien.
Ook groeit de beweging om publieke figuren te cancelen: mensen worden opgeroepen om een publiek figuur volledig te boycotten, met als doel om de persoon in kwestie tot verantwoording te roepen voor diens ongewenste gedrag. Zo is cancelen een manier geworden om als individuen collectief een sterk signaal af te geven. Alleen kunnen burgers vaak weinig doen aan onrecht, maar samen kunnen ze zo wél de publieke opinie en het filmlandschap veranderen.
Met de groei van cancel culture is ook een tegengeluid ontstaan, namelijk dat cancel culture is uitgegroeid tot iets dat te krachtig is geworden. Doordat het publiek ‘het recht in eigen handen neemt’, zouden makers soms onterecht hun hele carrière kwijtraken en het zwijgen worden opgelegd. Weinig publieke figuren verliezen echter hun volledige aanzien. In sommige gevallen kan gecanceld worden zelfs leiden tot sympathie, waarbij de oorspronkelijke dader als het slachtoffer wordt gezien van een onterechte publieke veroordeling.
We zouden ook iets meer vergevingsgezind kunnen zijn en het recht aan de rechtbank kunnen toevertrouwen. Echter gaat, door het straffen volledig aan officiële instanties over te laten, de impact op het publieke sentiment verloren. Het uiteindelijke doel van cancelen is namelijk niet om iemand voorgoed te ruïneren, maar om een statement te maken - juist naar officiële instanties toe. De rechtbank kan de dader opsluiten, maar met cancel culture roep je juist de industrie op om bewuste keuzes te maken in de makers die zij steunen. Dit publieke afkeuren van seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft daarom op de lange termijn meer invloed op veranderingen binnen het systeem.
Helaas wordt niet alleen de persoon in kwestie geraakt door cancel culture. Van alle kunsten is film één van de meest collaboratieve. Alle mensen die meewerkten aan de films van de maker in kwestie, worden daarom ook door de gevolgen van cancel culture geraakt. Dus als een film volledig wordt geboycot omdat de naam van de maker erop staat, raak je ook onterecht alle medewerkers van de film en de cultuursector als geheel. Moeten we dat wel willen?
Dus als een film volledig wordt geboycot omdat de naam van de maker erop staat, raak je ook onterecht alle medewerkers van de film en de cultuursector als geheel. Moeten we dat wel willen?
De kunst en de maker
Zo kan die geweldige klassieker, dat romantische pareltje of je favoriete regisseur opeens gecanceld zijn. Mag je dan nooit meer je lievelingsfilm kijken? Als je de films van makers die seksueel grensoverschrijdend gedrag hebben vertoond wél wilt zien, kan je ook proberen de maker los te zien van de film.
Deze overweging blijkt heel persoonlijk. Want zijn we in staat om esthetisch vermaak te verzoenen met morele afkeer? Al heel lang debatteren kunstcritici over dit dilemma. Het idee om ‘de kunst los te zien van de kunstenaar’ werd aan het begin van de 20e eeuw populair als tool om poëzie te analyseren. Deze school van New Critics was destijds erg radicaal door kunst als volledig autonoom. Hun advies aan ons zou zijn dat de emotionele impact van een film belangrijker is dan de maker erachter, omdat de kunst voor zichzelf spreekt.
Latere midcentury critici zoals Roland Barthes verwerkten dit tot het concept ‘Death of the Author’. Zij stelden juist dat niet de maker, maar het publiek bepaalt wat ze in een film zien. Hoe minder we een film associëren met de maker, hoe minder macht de maker zou hebben om afstand kan nemen van diens daden. Hedendaagse critici zijn er juist van overtuigd dat we, om een film écht goed te begrijpen, ons moeten verdiepen in de mensen die er achter zitten.
Hoewel het blijven kijken van deze films misschien niet voelt als een groot politiek of filosofisch statement, heeft jouw ‘view’ wel financiële gevolgen. Door een film te streamen geef jij jouw filmplatform of bioscoop een signaal dat je hier meer van wilt zien, waarmee jij als kijker het filmaanbod beïnvloedt. Door jouw gedrag worden soortgelijke films sneller aangeschaft. Onbewust steun je zo een maker die seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft vertoond. Liever supporten we natuurlijk opkomend talent mét een moreel kompas – een keuze die snel gemaakt lijkt. Echter gaat boycotten dus niet volledig zonder gevolgen voor de cultuursector.
De impact van jouw kijkgedrag
Nog liever dan zomaar kiezen om de makers helemaal niet of wel te supporten, is het daarom goed om eerst stil te staan bij de impact van jouw filmconsumptie. Daarbij kan ook de inhoud van de film een grote rol spelen, de ‘ernst’ van het gedrag van de maker of de verstreken tijd. Overweeg ook kritisch wat de gevolgen zijn voor de buitenwereld. Denk aan de financiële invloed en de makers die je misschien onbedoeld raakt, maar ook het effect op het publieke sentiment en het filmlandschap op de lange termijn. De consequenties van jouw aanpak reiken veel verder dan je denkt. Des te meer reden om het gesprek aan te gaan en weloverwogen beslissingen te maken over de films die je wel of niet meer kijkt. En ja, dat is hoe dan ook ongemakkelijk - maar is dat niet het hele punt van film?
Wat doet Cinetree hiermee?
Bovenstaand artikel over het kijkers dilemma van schrijver Amal verwoordt een dilemma waar wij, de mensen achter Cinetree, veel mee bezig zijn. We bespreken dit dilemma regelmatig binnen ons team, met curators én met Cinetree-leden.
Bij Cinetree geloven we in de kracht van een goede film, maar ook in die van de kijker: ons gedrag bepaalt de toekomst van film. Daarnaast geloven we in de waarde van collectieve producties en dat het boycotten van een beschuldigde maker soms meer carrières beschadigt dan de bedoeling is.
Ons team van film experts en curators maakt daarom bij dergelijke films de afweging hoe groot de impact van de desbetreffende persoon is op de productie. We trekken bijvoorbeeld sneller de grens wanneer het gaat om een filmmaker, aangezien diens impact vaak groter is op een film.
Wanneer er wél wordt gekozen om een film te programmeren, informeren wij jou hierover in de vorm van een uitgeschreven disclaimer op de filmpagina waarin we vermelden dat deze film is gemaakt of gespeeld door een beschuldigde maker of acteur.
Het blijft een moeilijk dilemma, ook voor ons als filmplatform. Wij geloven in de kracht van de filmclub dus als jij, als Cinetree-lid, iets ziet wat wij over het hoofd hebben gezien: stuur dan een mail naar info@cinetree.nl.
Liefs, team Cinetree