Geven en nemen
Als ik vroeger bij mijn oma ging logeren, was ik het grootste deel van de tijd in haar moestuin te vinden. Ze spitte en snoeide wat af, maar in ruil daarvoor had de tuin altijd wat te geven. Lente, zomer of herfst - nooit gingen we met lege handen naar huis. Soms was het een handje bessen en soms kregen we zakken vol met appels, maar we waren altijd dankbaar voor de cadeautjes van de natuur.
Die dankbaarheid voor natuurlijke producten wordt steeds zeldzamer. Als je even makkelijk - of zelfs gemakkelijker - je boodschappen doet bij die goedkope supermarkt om de hoek, zou je bijna vergeten dat die aardappel maandenlang in de grond heeft gegroeid en dat je appel aan een boom in de zon heeft gehangen.
Maar gelukkig is de connectie met de natuur niet overal verdwenen - toen ik de documentaire Honeyland keek, kreeg ik een sprankje hoop. De film neemt je mee in het leven van Hatidže, de laatste vrouwelijke bijenhoudster van Noord-Macedonië. Dag in dag uit zorgt ze met de grootste zorg voor haar bijen als ware het haar kinderen, die haar op hun beurt voorzien van de mooiste honing. Hatidže’s technieken zijn net als die van veel traditionele samenlevingen gebaseerd op het idee van wederkerigheid. “Take half, leave half”: neem nooit meer dan je nodig hebt en dan krijg je er veel voor terug.
Helaas blijkt voor velen van het ‘geven en nemen’ alleen nog het nemen overgebleven te zijn. Ook Hatidže wordt hiermee geconfronteerd wanneer een jong gezin haar bergdorp intrekt. De nieuwe buren hebben het niet breed en zien in haar honing vloeibaar goud. Van Hatidže's traditionele kennis willen ze niks weten, want ze produceren liever zo snel en zo veel mogelijk - met het oog op maximale winst. Tevergeefs probeert Hatidže de kinderen haar traditionele kennis bij te brengen, maar hun vader leert ze om te oogsten tot het op is. Voor de bijen zelf blijft niks over, met alle desastreuze gevolgen van dien.
Het hartverscheurende verhaal van Hatidže deed me denken aan Braiding Sweetgrass; het prachtige boek dat mijn goede vriendin, collega (bij Get it Done) en klimaatactivist Eefke van de Wouw mij aanraadde. Op bijzondere wijze combineert auteur Robin Wall Kimmerer haar kennis over de plantwetenschap met persoonlijke verhalen en inheemse tradities. Het boek is een echte eye-opener, ook wat Eefke betreft: “Ik vond het echt een verademing om te lezen. Meestal zijn boeken met dit soort onderwerpen heel erg zwaar, maar Braiding Sweetgrass is echt een liefdesbrief aan de wereld. Heel vaak wanneer het over klimaat gaat, hebben we het over verliezen en over wat we niet mogen doen: niet meer reizen, niet meer vlees eten. Braiding Sweetgrass gaat juist over hoe je anders kan kijken naar de natuur, maar ook over een stukje dankbaarheid. Bovenal laat het zien dat de natuur er ook echt in overvloed is, als we maar goed weten hoe we er mee om moeten gaan! Ik denk dat het een gesprek is dat we vaker mogen hebben; over hoe je eigenlijk goed zorgt voor de natuur, en over hoe de natuur dan ook weer goed voor jou gaat zorgen. Dit boek legt heel mooi die verbinding.”
Ondanks dat er grote verschillen bestaan tussen inheemse culturen, zijn ze allemaal gebaseerd op dezelfde traditie van dankbaarheid. Zo beschrijft Wall Kimmerer, die zelf afstamt van de Potawatomi tribe in Noord Amerika, dat ze zelf altijd toestemming vraagt voor ze iets oogst, en dat ze nooit de eerste plant plukt die ze ziet - het zou zomaar de laatste in z’n soort kunnen zijn. Ze vertelt hoe ze als kind leerde dat cadeaus nooit stil liggen. Je geeft ze door en zo vergroot de waarde, keer op keer. Er is namelijk meer dan genoeg voor iedereen, het gaat erom dat we delen met hen die het nodig hebben. Al deze tradities worden doorgegeven van generatie op generatie. Door middel van verhalen blijft die kennis, en zo de natuur, bewaard.
Ik werd ouder, en mijn oma ook. Ze verhuisde naar een kleiner huis met een kleinere tuin. Toch bleef ze me leren over de planten om ons heen. Als we samen wandelen, wijst ze me de verschillende soorten aan. Van zonnebloem tot brandnetel en kastanje, allemaal hebben ze iets te geven. Gelukkig wordt de traditie doorgegeven - ondertussen heeft mijn moeder ook een tuin, mét een appelboom erin. Op een dag kan ik mijn kinderen vertellen over dezelfde blaadjes en zaadjes, en over hoe ze goed voor jou zorgen... als jij dat ook voor hen doet.
Je kijkt Honeyland van 5 november t/m 14 januari in de themaselectie Back to nature en daarna als huurfilm!