Manuscripts don't burn

Manuscripts don’t burn staat op naam van één man. Opmerkelijk, op zijn minst. Is hier sprake van een groot ego? Nee, juist het tegenovergestelde. De naam die als enige expliciet aan deze film verbonden is behoort aan een man die met gevaar voor eigen leven een verhaal naar buiten wil brengen ten behoeve van de kwaliteit van leven in zijn thuisland. Manuscripts don’t burn is een pamflet in filmvorm.

Mohammad Rasoulof is de man op wiens schouders deze film rust. Zijn films zijn ferme uithalen naar het regime dat in Iran heerst, en het is hierom dat hij in 2010 samen met collega filmmaker Jafar Panahi werd gearessteerd. Een van de eerste dingen die hij deed toen hij vrijkwam? Aan de slag met een nieuwe film.

Wat staat er dan precies op het spel? Ter illustratie een voorbeeld dat je waarschijnlijk wel ter ore is gekomen: vorig jaar werd een aantal jongeren berecht omdat ze op YouTube een filmpje hadden gezet waarin gezien kon worden dat ze meedansten op ‘Happy’ van Pharrell Williams. Relatief onschuldig, maar blijkbaar al niet strokend met de orde die de regering wil aanhouden. Als zoiets kleins al tot vervolging leidt, wat gebeurt er dan wel niet bij échte bedreiging, zul je je afvragen.

Dan nu, stel je voor dat er handvol literatoren is die kritische ideeën naar buiten probeert te brengen. Zo’n twintig jaar geleden besloot de overheid dan ook een plan te smeden om de de toenmalige gemeenschap intellectuelen in één klap uit te roeien door ze in een bus naar een bijeenkomst te lokken en deze bus te laten verongelukken. Dit plan mislukte en een van de inzittenden beschreef de hele situatie nauwgezet in een manuscript waarvan hij diverse kopieën door het land verspreidde. Zijn idee was dit geschrift te gebruiken om het land uit te kunnen komen, maar ook deze geschiedenis buiten hemzelf te stellen: overkomt hem iets, dan zal het verhaal de wereld vinden. Sindsdien werd hij des te meer opgejaagd en met de dood bedreigd.

Dus hoeveel zette Rasoulof vervolgens wel niet op het spel toen hij op het idee kwam een film te schrijven rondom deze situatie? Velen met hem geloofden erin dit verhaal naar buiten te moeten brengen, maar om duidelijke redenen werkten deze cast en crew anoniem mee. De film werd in het geheim geschoten en vervolgens het land uit gesmokkeld. Maar afgezien van het ware fundament van de vertelling is de film ook opzichzelfstaand een ijzingwekkende ervaring – en dat moet ook wel, want dit document moet zijn boodschap uitdragen zonder aanvullende tekst of uitleg. De enige uitzondering is de korte boodschap aan het eind, een verklaring voor de afwezigheid van credits. En het zwarte slotscherm dat volgt is dan ook des te sprekender dan een lijst van namen. Deze film is een klassiek geval waarbij de uitkomst groter is dan de optelsom.

Met deze film levert Rasoulof een film af die hem zal overleven. De ideeën die hij nu in een verhaal heeft gevangen zijn voor iedereen te bezien en het aantal kopieën is niet meer in te dammen. Want, film is tegenwoordig digitaal en daarmee ook niet meer te verbranden. Wanneer deze online verspreidt wordt zoals bij Cinetree gebeurt zal dit dan hopelijk ook nog eens als een vlam om zich heen grijpen.