Ajami

Scandar Copti en Yaron Shani, een jong Palestijns-Joods regisseursduo, hadden hun in Cannes met een Camera d’Or bekroonde speelfilmdebuut niet sterker kunnen openen. Vanuit de bloederige persoonsverwisseling ontvouwt Ajami een broeierig mozaïekscenario dat in duidelijk afgebakende hoofdstukken tussen de verschillende personages schakelt, en daarbij ook heen en weer in de tijd schiet – aanvankelijk zonder dat je het doorhebt. Daarmee wordt telkens een nieuw (maar niet per se verhelderend) perspectief geworpen op scènes die eerder voorbij kwamen, waardoor je al puzzelend vanzelf merkt hoe complex en ondoorzichtig de situatie in de Jaffaanse probleemwijk is.

Meteen aan het begin van Ajami lijkt de film zijn hoofdpersonage te hebben gevonden. Een jongen zit op straat aan zijn auto te sleutelen, kort afgeleid door het leuke meisje dat een plagerig praatje met hem maakt. De scène zou zomaar op een gemoedelijk coming of age-drama kunnen uitlopen. Totdat de jongen weer alleen achter blijft, en een motor met twee mannen het zonnige totaalbeeld van de straat binnenrijdt. Enkele schoten, en de jongen zakt ineen. Het gaat om één van de inwoners van Ajami, een wijk in de Israëlische stad Jaffa waar Joden, Moslims en Christenen met veel pijn en moeite samenleven; de kogels waren niet voor hem, maar voor zijn buurjongen Omar bedoeld, omdat diens vader een lid van een andere clan heeft neergeschoten. Van vluchten wil Omar echter niets weten, want `angst is de grootste schande en alleen lafaards vluchten’.

Het is de Pulp Fiction-achtige structuur, en de daaruit voortkomende verwarring over de personages en hun motieven, kan gemakkelijk worden uitgelegd als een metafoor voor het Israëlisch-Palestijnse conflict. Dat Copti en Shani allerlei parallellen creëren tussen de personages – tussen Joodse en Palestijnse broers, tussen het ene Palestijns-Christelijke stel en het andere – maakt de symbolische werking van de film alleen maar sterker.

Tegelijk ligt de symboliek er nooit dik bovenop en is elke parallel, elke wisseling in tijd of perspectief, ook essentieel voor de spanning die de regisseurs willen oproepen. Met zijn stiekeme wapendeals, corrupte rechtzaken, machtsspelletjes en verstopte zakken cocaïne laat Ajami zich vooral ook ervaren als een intense sociale thriller, die pas op het allerlaatste moment alle touwtjes aan elkaar knoopt. Het komt zelden voor dat een film zo geëngageerd en zo bloedstollend is.

Dat komt zeker ook doordat Ajami midden in de realiteit staat. Alle personages worden gespeeld door amateurs; veel van hen komen zelf uit Ajami. Een script kregen ze niet, en om het realisme en de spontaniteit nog verder op te schroeven werden vrijwel alle scènes in chronologische volgorde opgenomen. Een procedé dat zijn vruchten afwierp: zodra de acteurs te zien zijn, overtuigen ze volledig in hun rol.

Zoals de politieman die in de ene scène iemand zonder pardon door het hoofd schiet, en in de volgende zijn piepjonge dochtertje in bad doet. De moordenaar verandert door de montage zomaar in een zorgzame vader, terwijl de scène met het kind eerder werd opgenomen, en de acteur dus nog geen vermoeden had van het geweld dat zijn personage later zal aanrichten. Die onschuld proef je meteen wanneer hij glimlachend en teder het meisje de haren wast; het beeld van de vader wist dat van de moordenaar uit.

En zo ligt het steeds aan zowel de trefzekere regie, de dwingende montage als aan een scenario dat ondanks alle ruimte voor improvisatie recht op het doel afgaat, dat Ajami zo'n verpletterende indruk maakt. De film had eenvoudigweg niet beter kunnen zijn; met Copti en Shani is de wereldcinema twee meesters rijker.