So Help Me God

Waarschijnlijk hebben we allemaal wel eens kattenkwaad uitgehaald. Lekker belletje lellen bij die boze buurman, de meester foppen met namaak krijtjes of ongemerkt een propje schieten; hoe kleiner de ondeugd, hoe groter de pret. En hoewel zo’n nep-krijtje of papieren propje soms bijzonder irritant kan zijn, is de intentie van zo’n kinderstreek vaak hartstikke onschuldig. Voor sommige mensen, echter, is het moeilijk dit soort ‘grapjes’ of pesterijen helemaal los te laten. Wat ooit begon met sneeuwballen gooien naar passerende auto’s of belletje lellen bij de buren, mondt uit in serieuze rechtbankzaken. En dat gaat soms van (katten)kwaad, tot erger.

Al eerder zagen we op Cinetree de indrukwekkende film La Tête Haute over de 17-jarige Malony die zijn goedwillende moeder van kinds af aan tot wanhoop drijft. Ondanks verwoede pogingen van zijn begeleiders en de kinderrechter, lukt het Malony niet op het rechte pad te blijven. Dus wat doe je dan? Bewaar je, net als kinderrechter Blaque, op goed geluk je engelengeduld? Of laat je van begin af aan merken dat er met jou niet te sollen valt? Onderzoeksrechter Anne Gruwez, hoofdpersonage in de documentaire So Help Me God, behoort in ieder geval tot die laatste categorie. Eenmaal bij haar op het matje geroepen, denk je wel twee keer na voor je iets zegt!

In So Help Me God (originele titel: Ni Juge, Ni Soumise) volgen we de extravagante, ietwat eigenaardige onderzoeksrechter Anne Gruwez in haar dagelijkse bezigheden op de rechtbank. Vanuit haar kamertje in Brussel voert Gruwez de meest bizarre en onthutsende gesprekken die je je als (onschuldig) mens maar voor kunt stellen. Een driftige echtgenoot die zijn ex maar niet met rust wil laten, een moeder die haar achtjarige zoontje vermoordt om ‘satan’ uit te drijven: Gruwez hoort het aan en geeft geen krimp.

Dat deze meedogenloze onderzoeksrechter geen blad voor de mond neemt, wordt al in de eerste minuut duidelijk. Zo vriendelijk en rustig als haar uiterlijk doet vermoeden, zo ongenuanceerd en pittig is haar temperament. Zo voert Gruwez in minuut 15 van de film het volgende gesprek met één van haar verdachten: “Als u vrijkomt over twintig jaar, en alles gaat slecht, dan vinden we u dood terug. Dat is geen drama. Maar als u blijft leven na de gevangenis, dan kost dat natuurlijk een fortuin! Het is goedkoper dat u meteen sterft.” Deze cliënt, een fervent bankovervaller van rond de vijfendertig, kijkt zijn rechter verbluft aan. Zei ze dat nou echt?

Deze effectieve maar onconventionele aanpak roept in eerste instantie vragen op. Mag een rechter zomaar dit soort dingen roepen? En wordt dit door haar cliënten geaccepteerd? Hoe terecht dit soort vragen ook zijn, het werkt wel; die ongecensureerde aanpak. Niet alleen verbaast zij je als kijker met haar onverbiddelijke uitspraken, ook haar cliënten staan meestal met hun mond vol tanden. Keer op keer weet Anne Gruwez haar criminele clandici te imponeren met vlijmscherpe opmerkingen en satirische humor. Zo mak als een lammetje, zullen we maar zeggen.

Toch zien we, naast al haar tirades en politiek incorrecte opmerkingen, ook de leuke en menselijke kant van deze vrouw. Wanneer ze in haar ouderwetse, blauwe Citroën 2CV rijdt bijvoorbeeld, of wanneer ze samen met haar tamme witte ratje in de tuin op zoek gaat naar een lekker hapje voor het beestje. Ze mag dan misschien knettergek zijn; deze vrouw weet precies waar ze het over heeft. En dat siert niet alleen Anne Gruwez zelf, maar ook (en misschien vooral) deze indrukwekkende documentaire.