Der Himmel uber Berlin

Waar was ik daar en wie en wat? Waar ben ik nu en wat en wie?

Het zijn de eerste twee zinnen van het gedicht ‘Ontwaken’ van Constantijn Huygens. Hij vraagt zich in dit gedicht af wat echter is, de droom of de werkelijkheid. Vierhonderd jaar nadat Huygens zich over deze vraag boog, stelt Wim Wenders aan het einde van de Koude Oorlog zich op eigen wijze dezelfde vraag. Waar ligt de grens tussen hier en daar, het eindige en het oneindige? Wat gebeurt er als je die grens over gaat? Het resultaat is een dromerige vertelling over de harde werkelijkheid van grenzen en de daarbij horende verlangens.

Der Himmel über Berlin’s hoofdrolspeler Damiel (Bruno Ganz, bekend als Adolf Hitler uit Der Untergang) is een engel die de mensen van heel dichtbij observeert. Hij hoort hun gedachten, loopt over hun wegen en staat stil bij hun twijfels en onzekerheden. Hij geeft troost, wat soms helpt en soms niet. Maar hij kan alleen maar dromen over hoe het is om te leven, een kat te voeren, de inkt van de krant aan je vingers te krijgen, met pen en papier gezichten te tekenen. Want hij voelt niets. Hij is er niet. Hij kijkt slechts toe.

Als Damiel verliefd wordt op de sterveling en werkloze trapezedanseres Marion (Solveig Dommartin) besluit hij het oneindige maar eenzame bestaan als engel te ruilen voor het eindige bestaan hier op aarde. Hij verkiest onze twijfel en onzekerheden boven die van het grote weten en gaat op zoek naar Marion. Zij dwaalt op aarde rond, dromend van een bestaan dat ertoe doet. Ze ziet slechts toeval en willekeur om zich heen en hunkert juist naar eenzaamheid omdat eenzaamheid betekent niks en niemand nodig hebben. Eenzaamheid betekent in haar ogen ‘heel’ zijn.

Geregisseerd door de in 1945 in Düsseldorf geboren Wim Wenders (Paris, Texas; Buena Vista Social Club; The Salt of the Earth) en uitgebracht in 1987, vóór het vallen van de Berlijnse muur, wordt de zoektocht van zowel Damiel als Marion gekenmerkt door de vraag naar het wel of niet bestaan van grenzen. Het is een existentiële vraag die in de film, zoals in het leven, op verschillende momenten naar voren komt. Je kan je afvragen of je híer bent of dáár en welke echter is, maar je kunt je ook afvragen waaróm je hier bent en niet ergens anders. Waarom ben je geboren in Berlijn en niet in Zutphen en waarom dan in West-Berlijn en niet Oost-Berlijn? Waarom heb je deze ouders en niet andere? Hoe willekeurig en toevallig zijn die gebeurtenissen en wat is de invloed daarvan op je leven? Of zoals Marion zich afvraagt: “Waarom ben ik ik en jij jij? Waarom is die met de bruine ogen mijn broer en niet die met die groene ogen op het perron aan de overkant?”

In je lichaam zijn, je lichaam ervaren - het is blijkbaar geen vanzelfsprekendheid. Onze tijd loopt over van de yogalessen, mindfulnesstrainingen en stilteweken om ons daarbij te helpen. Om ervoor te zorgen dat we hier zijn en nu leven. Kijk, ruik, proef, streel. “Neem een besluit” fluistert Marion ons toe. “Niet alleen de hele stad, maar de hele wereld maakt deel uit van ons besluit.” Met andere woorden: onze hele wereld verandert door het besluit dat we nemen. Door ervoor te kiezen nú en híer te zijn. Dan vinden we wellicht die oneindige eenzaamheid. Maar eenzaamheid is ook doodeng, en eindigheid maakt ons juist menselijk waardoor we voelen, ervaren en aanwezig zijn.

Dat wat begint als een individuele zoektocht, wordt een verhaal over de liefde. Het op zoek gaan naar de ander, het andere, waardoor we hopen heel te worden. Maar hoe ver gaan we daarin? Waar ligt de grens? En wat gebeurt er als we de grens over gaan?