Good Bye Lenin!

Wat als de wereld honderdtachtig graden zou draaien terwijl je ligt te slapen? Als alles wat zich tijdens jouw leven opgebouwd heeft plotsklaps ruim baan heeft moeten maken voor een totaal nieuwe invulling? Als je zou proberen dat oude leven weer in ere te herstellen zal het tevergeefs zijn. Vol overgave in de nieuwe wereldorde storten en met een schone lei kunnen beginnen klinkt daarbij zo gek nog niet. Maar wat als het om je moeder gaat die dit overkomt, en zij net uit een coma ontwaakt.. Wat zou je dan in werking stellen?

Dat is precies de vraag waar Alex (Daniel Brühl) mee te kampen heeft als zijn moeder Christiane (Katrin Saß) na acht comateuze maanden weer haar ogen opent. Om een terugval te voorkomen, luidt het doktersadvies dat Christiane iedere mate van opwinding moet zien te vermijden. Maar hoe doe je dat als je door je ziekbed nog niet hebt meegekregen dat die Mauer is gevallen en jouw geliefde Deutsch Demokratische Republik niet langer bestaat? Alex’ bezorgdheid om zijn moeder doet hem beslissen het onmogelijke te proberen: speciaal voor haar zal hij de DDR weer nieuw leven inblazen, met zelfgemaakte reclames en nieuwsberichten, in de hoop dat de werkelijkheid zich voorlopig nog niet aan haar zal tonen.

Al vanaf de eerste home video-beelden, gemonteerd op de immer zoet-melancholische klanken van Yann Tiersen, maakt regisseur Wolfgang Becker duidelijk dat Goodbye, Lenin! gaat over een wereld die hij van binnenuit heeft leren kennen en van buiten heeft leren beschouwen. Hij toont zich een kenner van de details die de communistische republiek tot zo’n volledig geïsoleerde microcosmos maakten, en weet dit te benutten voor zowel komisch als dramatisch effect. Maar de spagaat waarin Alex zich bevindt - tussen zijn moeder en de oude wereld enerzijds, en zijn nieuwe vriendin Lara (Chulpan Khamatova) en de Coca Cola-gekleurde toekomst anderzijds - die spagaat voelt maar al te autobiografisch. Het plaatje is rond wanneer Beckers filmliefde zichtbaar en voelbaar de film in sluipt, via Alex’ West-Duitse vriend en Stanley Kubrick-fanaat Denis (Florian Lukas), en via de magische scène die de belofte van de titel waarmaakt.

Op intelligente wijze wentelt Goodbye, Lenin! zich in de specifieke heimwee van de familie Kerner - en met hen waarschijnlijk veel andere Duitsers en niet-Duitsers. Niet als loodzwaar drama, maar juist als lichtvoetige en zelfs slaptstick-achtige komedie. Een zucht naar tijden waarin er veel bijzonder slecht ging, maar iets essentieels in de familiebanden nog intact was. Misschien mist Christiane wel de jeugd van haar zoon, wiens overstap naar volwassenheid - in het geweld van anticommunistische protesten - haar in de eerste plaats in een coma heeft doen belanden. Misschien mist Alex ook wel de tijd waarin meisjes zijn grootste kopzorg waren, en niet de algehele Staat van de Wereld. En misschien missen zij beiden wel de afwezige vader, die zij net zo uit hun leven hebben moeten stoten als Oost-Duitsland met Lenin heeft gedaan.

Met een diepe buiging naar de openingsscène van Fellini’s La Dolce Vita laat ook Becker een iconisch standbeeld door de straten van een wereldstad vliegen- maar dit keer met een onmisbaar emotionele impact. Het zijn scènes als deze waarin de ware en minder gemakkelijk aanwijsbare kracht van Goodbye, Lenin! zich openbaart. De film drijft op een onpeilbaar gevoel dat het midden houdt tussen het in Duitsland ietwat beruchte fenomeen ‘Ostalgie’ (een nostalgie voor al het DDR-gerelateerde - behalve de ideologie) en lichte satire op de lucht van ‘Spreewaldgurken’. Onder de vele (terecht succesvolle) feelgood-elementen gaat een stiekeme kritiek schuil op hoe mensen verblind raken door hun eigen dogma’s, maar ook op de militante stemmen die geen oog hebben voor wat mensen tot dogma’s aanzet. En in dit geval is dat ontegenzeggelijk de liefde.

Wellicht is Christiane’s coma een metafoor voor de staat van verlamming waar het Duitse volk onder invloed van Lenins communisme decennialang onder geleden had. Toch is Christiane’s ontwaken uiteindelijk vooral een persoonlijke wake-up call, een teken dat ze het hoog tijd wordt dat ze met haar pijnlijke verleden breekt en, net als haar zoon, in het hier en nu gaat leven. En dat is een les die ook voor mensen buiten de voormalige DDR de moeite van inzien waard blijft.